Sáng 27/12, học sinh các trường THPT chuyên bắt đầu bước vào bài thi viết các môn Toán, Vật lí, Hóa học, Sinh học, Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí, Tiếng Anh, Tiếng Nga, Tiếng Pháp, Tiếng Trung Quốc và thi lập trình trên máy vi tính môn Tin học trong kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia năm học 2019-2020.

Đề thi môn Ngữ văn năm nay gồm 2 câu hỏi. Tại câu 1 Nghị luận xã hội, đề bài yêu cầu bày tỏ suy nghĩ về "con đường" trong nhan đề bản dịch tiếng Việt cuốn sách của Inamori Kazuo - một doanh nhân người Nhật, qua câu: "Con đường đi đến thành công bằng sự tử tế".

Tại câu Nghị luận văn học, đề yêu cầu học sinh trả lời nội dung, trong thời đại ngày nay, con người phải đối mặt với nhiều áp lực trong cuộc sống. Liệu văn học có khả năng giúp con người hóa giải những áp lực đó?

Câu nghị luận xã hội vấn đề quen thuộc, suy nghĩ con đường thành công bằng sự tử tế không quá khó với học sinh chuyên, nhưng đòi hỏi học sinh phải biết đào sâu, lật ngược vấn đề, phản biện tốt, chứ không sẽ viết theo lối mòn. "Thành công" và "tử tế" là hai vấn đề thường xuất hiện độc lập trong rất nhiều đề thi, rất nhiều bài viết. Sự kết nối giữa chúng với nhau trong mối quan hệ nhân quả chính là góc nhìn tạo hứng thú cho học trò trong thời đại của các trào lưu startup và "việc tử tế". Đặc biệt, khi người ta nói nhiều tới "việc tử tế" như một tín hiệu cho thấy cuộc sống đang thiếu vắng sự tử tế và nhiều thành công bất chấp cả đạo lý lẫn pháp lý.

Câu lệnh yêu cầu trình bày "suy nghĩ của anh/chị về "con đường" này" sẽ mở ra khá nhiều khả năng kiến giải, dù có thể thấy trước hướng khẳng định sẽ chiếm tuyệt đại đa số khi làm bài, bởi học trò sẽ không khó khăn để nhận ra tính đúng đắn muôn đời của sự tử tế.

Còn câu nghị luận văn học thì khá rộng, không đề cập trực tiếp phạm vi kiến thức hàn lâm nào, mà tổng hợp nhiều mảng. Điều này đòi hỏi khả năng cảm thụ tốt, am hiểu thực sự, đặc biệt là có năng khiếu, say mê văn chương". Câu nghị luận văn học yêu cầu học sinh nghĩ về khả năng của văn học trong việc giúp con người hóa giải những áp lực tinh thần trong đời sống hiện đại. Đây cũng là một vấn đề hay, gắn kết được văn học với thực tế đời sống hiện tại, giảm nhẹ hơn tính hàn lâm so với những năm trước. Cách hỏi cũng linh hoạt, tạo sự thoải mái cho học sinh khi làm bài".

Đề văn tạo ra nhận thức có tính định hướng khá rõ. Xưa nay, dù văn chương chủ yếu được coi là phương tiện "chở đạo/ đâm gian",  thì nay văn chương còn có thể phản ánh cuộc sống, thì nay văn chương còn có tác dụng  khơi thức, dự báo..., Theo đó, văn chương cũng thực sự là “thứ khí giới thanh cao”  mà học sinh thật khó để "hoá giải”. Với yêu cầu này của đề bài, học trò phải nắm chắc và đề cập được tất cả các chức năng của văn học, từ nhận thức, giáo dục, thẩm mĩ cho tới giao tiếp, giải trí…

Thử thách của đề bài không chỉ dừng lại ở phần kiến thức khá nặng của lý luận văn học vốn trừu tượng với các em mà còn hiện hữu chủ yếu ở cách các em xử lý mảng kiến thức ấy khi kết hợp với những minh chứng qua văn chương; thậm chí, khó khăn còn xuất hiện ngay trong mảng kiến thức đời sống khi các em đề cập tới những áp lực của đời sống tinh thần.

                                                                           *

                                                              *                          *

Năm 2019 là một năm đặc biệt với những học sinh dự thi kỳ thi chọn HSG Quốc gia bậc THPT. Trước đó, ngày 13/1, kì thi học sinh giỏi quốc gia THPT môn Văn đã được tổ chức trong toàn quốc. Đề thi học sinh giỏi quốc gia môn Văn của Bộ GD&ĐT gồm 2 câu hỏi với thang điểm 20 điểm.

Cụ thể:

Câu 1 (8 điểm): “Hãy để tâm đến tiếng nói nội tâm nhỏ bé nhưng bền vững trong bạn hơn là những tiếng nói ồn ào, náo loạn từ bên ngoài”.

Anh/chị hãy bình luận ý kiến trên?

Câu 2 (12 điểm): “Rồi đây, có thể xuất hiện những cỗ máy biết viết văn, làm thơ. Lúc đó, sáng tạo văn học có còn là độc quyền của con người"?

Bằng trải nghiệm văn học, anh/chị hãy trình bày quan điểm của mình.

Thí sinh có 180 phút để hoàn thành bài thi của mình.

Nhiều thí sinh nhận định, đề thi chọn học sinh giỏi quốc gia THPT môn Ngữ văn năm nay phù hợp với năng lực của học sinh.

 

Theo Bộ GD&ĐT, kì thihọc sinh giỏi quốc gia THPT năm 2019gồm 12 môn thi. Ngoài phần thi viết, với các môn Ngoại ngữ, tiếp tục tổ chức thi nói (độc thoại); đối với các môn Vật lí, Hóa học, Sinh học, có phần thi thực hành.

Năm nay, cả nước có 71 đơn vị dự thi, trong đó, có 63 đơn vị dự thi của 63 tỉnh, thành phố và 8 đơn vị dự thi của các cơ sở giáo dục đào tạo (ĐHQG Hà Nội, ĐHQG TP HCM, ĐH Sư phạm Hà Nội, ĐH Vinh, Trường Phổ thông Vùng cao Việt Bắc, Trường Trung học Thực hành, ĐH Sư phạm TP HCM, ĐH Huế và ĐH Tân Tạo). Có tổng số 4.512 thí sinh tham dự kì thi học sinh giỏi quốc gia 2019. Kì thi diễn ra từ ngày 13-15/1/2019. Kết quả thi học sinh giỏi quốc gia THPT năm 2019 đã được Bộ GD&ĐT công bố vào tháng 2 năm 2019.

Với đề thi chọn HSG Quốc gia THPT  năm 2019 (lần 1), người viết xin giới thiệu Tiến sĩ Ngữ văn Trịnh Thu Tuyết hướng dẫn giải đề thi học sinh giỏi Quốc gia môn Ngữ văn 2019. "Đề văn mới mẻ, độc đáo, tạo ra tình huống cho trò thoả sức thể hiện cái tôi riêng - khó, mà không khô cứng bởi những vấn đề lý luận màu xám như thường thấy trong đề thi học sinh giỏi quốc gia", Tiến sĩ Ngữ văn Trịnh Thu Tuyết nhận xét.

GỢI Ý ĐÁP ÁN (Đề thi HSG Quốc gia môn Văn (lần 1 năm 2019)

Câu 1. Hãy để tâm đến những tiếng nói nội tâm nhỏ bé nhưng bền vững trong bạn hơn là những tiếng ồn ào, náo loạn từ bên ngoài.

1. Giải thích khái niệm:

- "Những tiếng nói nội tâm nhỏ bé nhưng bền vững bên trong": Chính là những suy nghĩ, xúc cảm, quan niệm riêng của mình về cuộc sống, về con người, về chính bản thân.

- Những tiếng ồn ào, náo loạn từ bên ngoài: Là những suy nghĩ, xúc cảm, quan niệm... của mọi người xung quanh về những vấn đề có thể mình cùng quan tâm.

2. Lí giải vấn đề:

2.1. Những tiếng nói bên trong mình:

+ Nhỏ bé: Vì chỉ là quan niệm của cái tôi cá nhân, không mang tính đại diện cho cộng đồng. 
+ Bền vững: Vì là quan niệm cá nhân, là kết quả của những suy xét, trải nghiệm cá nhân, ít bị chi phối và xung đột bởi nhiều quan niệm, nhiều góc nhìn như các quan niệm trong cộng đồng.

+ Cần được để tâm, coi trọng: Vì là kết quả những trải nghiệm, cách sống, cách nghĩ của chính mình, nếu coi nhẹ nó mà thay đổi theo thời thế, theo sự chi phối của những quan niệm bên ngoài, con người sẽ không còn là chính mình, đánh mất chính mình.

2.2. Những tiếng nói bên ngoài:

+Ồn ào, náo loạn: Vì là các quan niệm của đám đông, luôn hàm chứa những mâu thuẫn, xung đột, những thay đổi, khúc xạ, trái chiều...

+ Không thể bỏ qua tiếng nói cộng đồng, dư luận, nhưng vì đó là những quan niệm của người khác, không phải của mình, vì luôn xung đột, biến đổi, trái chiều... nên chỉ nên coi như những quan niệm để tham khảo, giúp bản thân tự điều chỉnh, bổ sung cho quan niệm của mình mà không thay đổi theo một cách hồ đồ, nóng vội.

3. Bàn luận:

- Cần đủ trí tuệ, bản lĩnh để tự tin vào quan niệm của chính mình.

- Cần đủ sự cầu thị để biết lắng nghe và tiếp nhận những quan niệm đúng đắn.

- Cần đủ lòng bao dung để chấp nhận sự khác biệt.

Câu 2: Rồi đây, có thể xuất hiện những cổ máy biết viết văn, làm thơ. Lúc đó, sáng tạo văn học có còn là độc quyền của con người?

Bằng trải nghiệm văn học, anh/chị hãy trình bày quan điểm của mình.

1. Đặc trưng của văn chương:

- Đó là lĩnh vực sáng tạo của cái tôi, cái duy nhất, không lặp lại, và ngoại trừ những vấn đề của in ấn hay soạn thảo văn bản..., quá trình sáng tạo dù thời nào cũng luôn chỉ thuộc về con người.

- Văn chương là sản phẩm của tư duy/ xúc cảm của con người, tư duy có thể lập trình, nhưng xúc cảm luôn chỉ thuộc về con người.

2. Chứng minh qua thực tế sáng tạo văn học:

- Cùng một đề tài, mỗi tác giả có hướng khai thác, cảm nhận, góc nhìn, và cách thể hiện khác nhau. Đó là điều không công nghệ nào có thể thay thế.

- Cùng một tác giả, một đối tượng thẩm mĩ, nhưng vẫn có những sản phẩm văn chương khác nhau, do sự trải nghiệm, tâm thế, hoàn cảnh sáng tác...

- Do vậy, cá nhân mỗi nhà văn, với trải nghiệm, tài năng, trí tuệ...riêng sẽ tạo ra cá tính sáng tạo cho văn chương, tạo nên những sản phẩm tinh thần mang giá trị thẩm mĩ không lặp lại, bởi sự lặp lại là cái chết của văn chương.

- Có thể dẫn lời Nam Cao: “Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay làm theo một vài kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạp được những người biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những cái gì chưa có”. Đặc trưng này khiến sáng tạo văn chương mãi mãi là độc quyền của con người.

                                                                                                    Hoà Bình, ngày 01 tháng 01 năm 2020

                                                                             Nguyễn Phú Thành – GV Tổ Ngữ văn